تنبور قدیمی‌ترین ساز مضرابی و مقید ایرانی است که با توجه به نقوش سنگی به جا مانده، حکایت از قدمتی چند هزار ساله دارد. نخستین مکتوب و مستند مربوط به آن، کتاب موسیقی الکبیر ابونصر فارابی است. فیلسوف، دانشمند و موسیقیدان عصر سامانیان با دقتی تحسین برانگیز تمام زیر و بم این ساز را کاویده و در بخش ساز شناسی کتابش، برایمان به یادگار نهاده است.

 تنبور جزو سازهای زهی محسوب می‌شود.

 قدمت این ساز به 1500سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد و در واقع یک ساز عرفانی و محلی است، که اصالت آن به کشور ایران بر می‌گردد.

 از انواع مختلف تنبور می‌توان به تنبور بغدادی، تنبور ترکی، تنبور خراسانی، پاندورا، تن پولا، طنبوره، دیوان و جره اشاره کرد.

 درویش علی چنگی موسیقی شناس و شاعر قرن 16 میلادی در معرض تنبور گفته: سازی است قدیمی و در زمان حکمای یونان از دو کلمه <طن> به معنی دل و <بوره> به معنی خراشیدن تشکیل شده است. پس معنی این دو کلمه <خراشیدن دل> می‌شود. تنبور دارای جذابیتی روحانی است که بسیاری از این جهت از شنیدن صدای آن به خط معنوی می‌رسند.

 هنگام نواختن تنبور گویی وجود آدمی با ساز یکی می‌شود و هر دو به حرف می‌آیند. در واقع تلفیق سازی که میراث باستانی سده‌های پیش از خود را به دوش می‌کشد و آن که یاری می‌کند تا به سخن در آید.

 از اساتیدی که در نواختن تنبور به نام بوده و هستند می‌توان مرحوم سید قاسم افضلی، مرحوم سید خلیل عالی نژاد، بهرام خادمی، مجید یزدانی، سید امیرا... شاه ابراهیمی، علی اکبر مرادی و درویش امیر حیاتی خالق <علی گویم علی جویم> را نام برد.

 گفتنی است طی چند سال اخیر تنبور تا حدی از مهجور بودن بیرون آمده و بهای بیشتری به آن داده شده است. در واقع حق این ساز بیشتر از این است که باید توسط نوازندگان آن‌که وارث آن هم محسوب می‌شوند ادا شود. این ساز از آن دسته است که همواره طرفداران مخصوص به خود را دارد و کاسته نمی‌شود.

 تنبور دارای شکمی گلابی و دسته‌ای دراز است که بر روی آن 10 تا 15 پرده بسته می‌شود. رویه جلویی شکم چوبی است. دسته این ساز مانند سه تار، بر سر ساز متصل است و سر در حقیقت، ادامه دسته است که بر روی سطوح جلویی و جانبی آن، هر یک دو گوشی کارگذارده شده که سیم‌ها به دور آن پیچیده می‌شوند. سیم‌های تنبور 3 عدد است و معمولا به فاصله‌های مختلف کوک می‌شده است. این ساز معمولا بدون مضراب و با انگشت نواخته می‌شود.

 سید خلیل عالی‌نژاد می‌گوید: تنبور به هر کجا که رفته اصل آن از ایران است. این مولف می‌افزاید: تنبور در اعصار و قرون متمادی در صحنه هنر موسیقی سرزمین ما حضور چشمگیری داشت ولی متاسفانه آنچنان اسناد و مدارک در دست نیست که بتوان پرده از چگونگی الحان و مقامات موسیقیایی آن زمان‌ها برداشت.

 اما طریقه نواختن این ساز چگونه است؟

 تنبور با حالت‌های راست، چپ، دراب و شور Showr نواخته می‌شود. در منطقه کردنشین کرمانشاه تنبور را با چهار انگشت می‌نوازند و از انگشت شست استفاده نمی‌شود. اما در خراسان از این انگشت هم در نواختن ساز استفاده می‌کنند.

 از مشهورترین گروه‌هایی که در نواختن تنبور مهارت دارند می‌توان به دسته اهل حق اشاره کرد، آنان تنبور را به عنوان یک میراث در گروه موسیقی خود می‌دانند.

 اهل حق همنوازی تنبور را با سازی غیر از خانواده آن  و نیز چند ساز استثناء مانند (دف و نی) مجاز نمی‌دانند. (البته این نظر این گروه است و شاید سایر گروه‌ها با این اعتقاد هم‌نظر  نباشند)

 امروزه تمام هنرمندان موسیقی سنتی  کشور ما معتقدند: در تلویزیون که یک رسانه‌‌ ملی است از ما حمایت نمی‌شود و پشتیبانی‌های لازم به عمل نمی‌آید.

 به طور مثال درویش امیر حیاتی در سال 1339 به دعوت رادیو، با تنبور و آواز <علی گویم علی جویم> شوری به پا کرد. پس از آن سیزده رجب و عید غدیر با آواز و تنبور درویش امیر گره خورده و رنگ و بوی دیگر یافت و اینک او متحیر از احوال زمانه که چه شده است؟

 تنبور که همان تنبور است و آواز هم همان آواز. چرا نمی‌شود نواخت؟ چرا نمی‌شود خواند <علی گویم علی جویم> و چرا نباید این گفت‌وگوی عاشقانه را دید و شنید؟

 موسیقیدانان ایران با تمام گرایش‌های مختلف از نوع سنتی، نواحی و کلاسیک گرفته تا گونه‌های پاپ و مدرن اگر چه به لحاظ سبک هنری تفاوت‌های قابل ملاحظه‌ای دارند اما در یک موضوع اتفاق نظر کامل داشته و به عبارتی غم مشترک دارند.

 همه آنها منتظرند روزی از دریچه تلویزیون با مخاطبان خود که کم‌ هم نیستند حرف بزنند، بخوانند و بنوازند و مخاطبان نیز به گوش بشنوند و به چشم ببینند